ارزیابی و مقایسه دو روش پاستاکیا (ارزیابی سریع اثرات) و آیکولد در سدهای بزرگ (مطالعه موردی: سد شیروان)

چکیده سدها و سازه های جانبی آن، از جمله طرحها و پروژه های عمرانی محسوب می شوند که از اثرات کوتاه مدت و بلند مدت زیست محیطی برخوردار می باشند و از این رو مستلزم انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی می باشند. تا کنون بیش از صد روش جهت ارزیابی اثرات، نتیجه گیری و تفسیر مطالعات در ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه ها توسط اشخاص یا سازمانهای مختلف بین المللی ارائه شده است. در این بین، روشهای پاستاکیا و آیکولد از جمله روشهای پرکاربرد در کشور به شمار می رود که تاکنون در بسیاری از مطالعات و پژوهش ها از آن استفاده گردیده است. در این پژوهش ارزیابی و مقایسه دو روش فوق الذکر با رویکرد کاربرد آنها در پروژه های سدسازی مد نظر است. برای این منظور سد بارزو واقع در شمال شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی به عنوان مطالعه موردی برگزیده شده است. ابتدا، شرایط و وضعیت موجود محیط زیست شناسایی گردید. با استفاده از نرم افزار gis برای معرفی کامل منطقه، اقدام به تهیه نقشه موقعیت سد، هیدرولوژی، شیب، ارتفاع، گسل، عمق خاک و پوشش اراضی گردید. پس از شناسایی پروژه و محیط زیست منطقه، آثار مثبت و منفی ناشی از پروژه در دو فاز ساختمانی و بهره برداری پیش بینی می گردد و در نهایت، اثرات طرح در هر یک از فازهای اجرایی (ساختمانی و بهره برداری) بر روی هر یک از مولفه های محیط زیست به دو روش pastakia و icold (در گزینه اجرا و عدم اجرا)، ارزیابی گردید. نتایج بدست آمده با هم مقایسه و دقت ارزیابی هر یک از روشها مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بکارگیری روش آیکولد نشان می دهد که جمعا 424 اثر برای فعالیت های مختلف در گزینه اجرای پروژه بارگذاری شده است که جمع جبری این آثار 314.875 است. همچنین در گزینه عدم اجرا 180 اثر در خانه های ماتریس آیکولد بارگذاری گردیده است که جمع جبری آثار در این گزینه، 318.875- است. نتایج، بیانگر برتری کامل گزینه اجرایی بر گزینه عدم اجرا می باشد. همچنین نتایج بکارگیری ماتریس پاستاکیا نشان می دهد که در مجموع آثار پروژه بر محیط زیست 38 اثر می باشد که 2 اثر منفی متوسط، 7 اثر منفی ناچیز، 1 مورد بدون اثر و تغییر، 6 اثر مثبت ناچیز، 12 اثر مثبت کم، 6 اثر مثبت متوسط و 4 اثر مثبت مشخص می باشد. این روش نیز رای بر اجرای پروژه می دهد. از مزایای روش icold، شناسایی کامل ریز فعالیت ها و فاکتورهای تاثیر پذیر محیط زیست، بیان ویژگی های هر اثر بر پارامترهای محیط زیست است. این روش وقت گیر و فاقد تعریف دقیقی از نتایج حاصل از ماتریس در گزینه اجرایی و عدم اجرا است. از مزایای ماتریس پاستاکیا، زمان کم مورد نیاز، به صرفه بودن، همگون سازی مقادیر زیادی از اطلاعات و ارائه نتایج بصورت گرافیکی است. در مجموع، در مواردی از قبیل فقدان نیروی متخصص، کمبود وقت جهت انجام ارزیابی، فقدان اطلاعات ریز و جزئی از وضعیت موجود منطقه، کمبود منابع مالی که در ارزیابی اثرات سدهای کوچک ممکن است پیش آید و نیز در مواردی که نیاز به ارزیابی ابتدایی و سریع اثرات ناشی از پروژه های سدسازی است، استفاده از ماتریس پاستاکیا کارآمد بنظر می رسد. اما در مورد سدهای بزرگ که محدودیت های فوق الذکر وجود ندارد، می توان با استفاده از روش icold، اثرات ناشی از پروژه را بخوبی مورد ارزیابی قرار داد. واژه ای کلیدی: ارزیابی اثرات زیست محیطی، سد، icold، pastakia